بسم الله الرحمن الرحیم

تحصیل تقوی

شیخ محمد بهاری همدانی

آنچه به جناب شیخ احمد لازم است این است که تأمل درستی نماید ببیند بنده است یا آزاد، اگر دید آزاد است خودش می داند، که هر کاری بخواهد بکند و اگر دانست بنده است، و مولی دارد، سرِ خود نیست، هر کاری بکند، و لو دستی حرکت دهد از وی جهت آن سؤال خواهد شد، جواب درستی باید بگوید. پس بنابراین باید سعیش در تحصیل رضای مولایش باشد، اگر چه دیگران راضی به آن کار نباشند ابداً، و تحصیل رضای مولای حقیقی جلّ شَأنُهُ نیست مگر در تحصیل تقوی.

غرض اصلی از خلقت حاصل نخواهد شد به جز اینکه معرفت و محبت میان عبد و مولا باشد و تحصیل تقوی محتاج به چند چیز است که چاره ندارد از آنها:

1.  یکی پرهیز از معاصی است، باید معاصی را تفضیلاً یاد بگیرد، هر یک را در مقام خود ترک نماید، که از جمله معاصی است ترک واجبات، پس باید واجبات خود را به مقدار وسع و ابتلاء به آنها یاد گرفته عمل نماید، و این واضح است که با معصیت کاری اسباب محبت و معرفت نخواهد شد، اگر اسباب عداوت نباشد، اگر شیخ احمد بگوید: من نمی توانم ترک معصیت بِالمَرّه [ یکباره] بکنم، لابد واقع می شوم.

جواب این است که بَعدَ المعصیة می توانی که توبه کنی، کسی که توبه کرد از گناه مثل کسی است که نکرده، پس مأیوس از در این خانه نباید شد، اگر چه هفتاد پیغمبر را سر بریده باشد، باز توبه اش ممکن است قبول باشد، مولای او قادر است که خُصَمای [ دشمنان] او را راضی کند از معدن جود خودش جلّت قدرتُه.

2. دوم اینکه مَهما اَمکَن پرهیز از مکروهات هم داشته باشد، به مستحبات بپردازد، حتّی المقدور چیز مکروه به نظرش حقیر نیاید، بگوید کُلُّ مکروهٍ جایز[ هر کار مکروهی جایز است] بسا می شود یک ترک مکروهی پیش مولی از همه چیز مقرّبتر واقع خواهد بود، یا اتیان مستحب کوچکی و این به تأمل در عرفیات ظاهر خواهد شد.

3. سوم ترک مباحات است در غیر مقدار لزوم و ضرورت اگر چه شارع مقدس خیلی چیزها را مباح کرده برای اغنیاء اما چون در باطن میل ندارد بنده او مشغول به غیر او باشد از امورات دنیویه و لذا خوب است بنده هم نظراً به میل مولی این مزخرفات را تماماً یا بعضها ترک نماید، اگر چه حرام نباشد ارتکاب به آنها «اِقتداءً بِالنّبیینَ علیهم السًّلام و تأسِّیآً بالائمةِ الطَّیّبین الطّاهرینَ صَلواتُ الله علیهم اَجمعینَ.»

4. چهارم ترک کند ما سوی الله را که در دل خود غیر او را راه ندهد. چطور گفت خواجه:

نیست در لوح دلم جز الف قامت یار                 چکنم حرف دگر یاد نداد استادم

اگر جناب شیخ احمد بگوید با این ابتلاء به معاش و زن و بچه و رفیق و دوست چطور می شود آدم ترک ماسوی الله بکند و در قلبش غیر یاد او چیزی نباشد، این فرض به حسب متعارف بعید است و شدنی نیست.

می گوییم آن مقداری که تو باید ترک کنی، آن هر کس است که تو را از یاد او جَلّ شأنُه نگاه دارد با آن شخص باید به مقدار واجب و ضرورت بیشتر محشور نباشی. و امّا هر کس که خدا را به یاد تو بیاندازد ترک مجالست او صحیح نیست.

حضرت عیسی علی نَبیّنا وَ آله و علیه السَّلام فرمودند: معاشرت کنید با کسانی که رؤیت آنها خدا را به یاد شما می اندازد.

الحاصل طالب خدا اگر صادق باشد، باید انس خود را یواش یواش از همه چیز بِبرد، و همواره در یاد او باشد، مگر اشخاصی را که در این جهت مطلوب به کارش بیاید و آن هم به مقدار لازمه آن کار، پس با آنها بودن منافاتی با یاد خدا بودن ندارد، و محبت این اشخاص هم از فروع محبت الهی است جَلَّ شأنُه منافات با محبت الهی ندارد.

اگر شیخ احمد بگوید اینها حق است، ولیکن من با این حال نمی توانم به جا بیاورم، زیرا که شیاطین انس و جن به دور ما احاطه کرده متصل وسوسه می کنند، همیشه مانعند و ما هم کناره بِالمرّه نمی توانیم بکشیم.

امر معاش اختلال پیدا می کند از عهده خودمان هم بر نمی آییم، تا کار به کار کسی نداشته مشغول خودمان باشیم، ما کجا این حرف ها کجا، جواب می گوییم اگر امورات آنی باشد همین طور است که می گویی، از این هم بزرگتر بدواً به نظر آدم می آید کوچک نیست.